Ο Πέτρος Τατσιόπουλος είναι καλλιτέχνης και εργάζεται, ως βοηθός γλυπτικής, με τα απόβλητα από μέταλλο και αλουμίνιο της Νέλσον. Αυτή η ανάρτηση περιγράφει την έρευνά του, τις ανακαλύψεις και τις προσωπικές του σκέψεις για αυτά τα υλικά, μετά από τέσσερις μήνες εντατικής εργασίας.
Η δουλειά με το αλουμίνιο και άλλα μέταλλα που υπάρχουν στις συσκευασίες προϊόντων που πετάμε, φαινόταν αρχικά σαν ένας ξεκάθαρος στόχος. Κι αυτό επειδή τα περισσότερα προϊόντα αλουμινίου ανήκουν σε μία μόνο κατηγορία ανακύκλωσης, ενώ τα υπόλοιπα μέταλλα των αποβλήτων ήταν μόνο σίδηρος και κράματα σιδήρου, όπως ο χάλυβας και το υλικό από τις μεταλλικές κονσέρβες . Ωστόσο ανακάλυψα πως δεν είναι μόνο τα διαφορετικά κράματα των μετάλλων που μπορούν να κάνουν την εργασία με αυτά τα απόβλητα πιο περίπλοκη αλλά και ο συνδυασμός τους με χαρτί ή πλαστικό. Προϊόντα που παραβλέπουμε είναι τα Tetrapack και τα σακουλάκια που χρησιμοποιούνται για τον καφέ, τα πατατάκια και άλλα. Εργάστηκα με κάθε παραλλαγή αυτών των υλικών από μια πρακτική σκοπιά, λαμβάνοντας υπόψη την ευθρυπτότητα, την ελαστικότητα, τους διάφορους τρόπους συνδυασμού, λυγίσματος ή ραψίματός τους. Οι γλυπτικοί μου στόχοι ήταν να συνδυάσω τα απόβλητα για να δημιουργήσω υφάσματα ή στοιχεία θωράκισης και στήριξης. Έπρεπε επίσης να αποδομήσω τα στοιχεία από τα οποία αποτελούνταν οι διάφορες συσκευασίες, με σκοπό όχι μόνο τη μείωση του όγκου τους αλλά και προκειμένου να ανακαλύψω και να σχηματίσω νέα υλικά που είτε θα συγκροτούσαν το γλυπτό, είτε θα στοιβάζονταν, είτε θα αποθηκεύονταν σ’ αυτό.
Η δουλειά μου με το μέταλλο ήταν μια εμπειρία που με επηρέασε σωματικά και ψυχολογικά. Για αρχή, το αλουμίνιο και οι μεταλλικές κονσέρβες είναι πολύ αστραφτερά στο εσωτερικό τους, συχνά δε και στο εξωτερικό τους. Αυτό το απλό γεγονός είχε μια άμεση και συνεχή επίδραση στη σωματική και ψυχολογική μου κατάσταση. Ένιωθα σαν να ζούσα σε έναν λαμπερό κόσμο από μέταλλο όπου οι επιπτώσεις της ανακλαστικής επιφάνειας στο οπτικό μου πεδίο δεν επρόκειτο να φύγουν ποτέ – μια αίσθηση ότι εργαζόμουν σε έναν αστραφτερό και δίχως τέλος βρόχο. Το τεράστιο πλήθος από κονσέρβες στα απόβλητα μιας ολιγομελούς οικογένειας μού δημιούργησε αρνητικά συναισθήματα για την εξατομίκευση στο σχεδιασμό αυτών των προϊόντων, όχι μόνο λόγω της επαναλαμβανόμενης εργασίας αλλά και λόγω της ποσότητας των αποβλήτων που παράγουμε, χρησιμοποιώντας τόσες συσκευασίες. Η εργασία με το μέταλλο, από το αλουμίνιο μέχρι το ατσάλι, με διαφορετικούς βαθμούς σκληρότητας και θρυπτότητας, κατέβαλλε το σώμα μου, ειδικά τα χέρια και την πλάτη, καθώς χρειαζόταν να τα κόβω και να τα αποδομώ. Η αποδόμηση των συσκευασιών απαιτούσε να βρω και να χρησιμοποιήσω διαφορετικές μεθόδους για τη διαχείριση διαφορετικών προϊόντων.
Σε συστημικό επίπεδο, οι ισχύοντες ευρωπαϊκοί κανονισμοί για την ανακύκλωση έχουν ενισχυθεί σημαντικά από την αρχή της χιλιετίας. Η συναίνεση όσον αφορά την αναγκαιότητα της ανακύκλωσης μεγαλώνει και ο βιομηχανικός κόσμος στρέφεται σταθερά προς τη συμπερίληψη ζητημάτων βιωσιμότητας στην ατζέντα του. Ωστόσο, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του περιοδικού Global Recycling,η Ελλάδα υπολείπεται. Το 2018, στην Ελλάδα, μόνο το 13,2% των απορριμμάτων ανακυκλώθηκε τη στιγμή που το 83,6% των σκουπιδιών που κατέληξαν σε χωματερές ήταν ανακυκλώσιμα. Την ίδια χρονιά, η ανακύκλωση κουτιών αλουμινίου υπολογίστηκε στο 55% έναντι της παραγωγής. Δεδομένου, ωστόσο, του περιβαλλοντικού κόστους από την παραγωγή καινούργιου αλουμίνιου, η ανακύκλωση είναι αναγκαία.
Το αλουμίνιο, παρόλο που δεν είναι καθόλου σπάνιο μέταλλο, βρίσκεται στη φύση μόνο ως μετάλλευμα από το οποίο πρέπει να εξαχθεί και να «εξευγενιστεί». Ο βωξίτης έχει τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε αλουμίνιο, και αυτός είναι και ο λόγος εξόρυξής του. To φιλτράρισμα του οξειδίου του αργιλίου από τον βωξίτη είναι μια διαδικασία που αφήνει ένα αλκαλικό υπόλειμμα το οποίο συνήθως αναφέρεται ως κόκκινη λάσπη. Αυτό απορρίπτεται και αποθηκεύεται επ’ αόριστον σε ειδικές χωματερές ή φράγματα, τα οποία μπορεί και να καταρρεύσουν. Οι τρόποι ανακύκλωσής του είναι είτε η μετατροπή του σε οικοδομικά υλικά, είτε η ανάκτηση βαρέων μετάλλων. Τέλος, ο διαχωρισμός του αλουμινίου από το οξυγόνο είναι μια διαδικασία που απαιτεί τεράστια ποσά ηλεκτρικής ενέργειας. Η κόκκινη λάσπη, εάν δεν αποθηκευτεί σωστά αποτελεί πολύ σημαντικό κίνδυνο για το περιβάλλον. Όπως φαίνεται στο ντοκιμαντέρ του Μπερτ Έγκαρτνερ για τη βιομηχανία του αλουμινίου, η εξόρυξη βωξίτη στην περιοχή του Αμαζονίου αλλά και σε άλλα μέρη του πλανήτη, είναι αιτία αποδάσωσης, απόρριψης καυστικής κόκκινης λυματολάσπης, δηλητηρίασης του υδροφόρου ορίζοντα ‒ γεγονός που επηρεάζει άμεσα τις ζωές των αυτοχθόνων και άλλων φτωχών κοινοτήτων, αλλά και προκαλεί, αργά ή γρήγορα, χρόνια προβλήματα υγείας στους εργαζόμενους των εγκαταστάσεων.
Αν και υπάρχουν κάποια μέτρα πρόληψης ή αποκατάστασης, όπως, για παράδειγμα, έργα αναδάσωσης ή διήθηση των αποβλήτων της διύλισης από τις καυστικές χημικές ουσίες, κατά τη γνώμη μου, τα προβλήματα αντιμετωπίζονται επιφανειακά και ενίοτε καθόλου. Έχει αποδειχθεί ότι η πρόσληψη αλουμινίου είναι νευροτοξική για τον εγκέφαλο και το σώμα και προκαλεί διάφορες ασθένειες όπως άνοια, νευρομυϊκά προβλήματα και άλλα.[1] Σύμφωνα με το ντοκιμαντέρ του Έγκαρτνερ, επιστήμονες και γιατροί που εργάζονται στον τομέα της έρευνας σχετικά με το αλουμίνιο δεν είναι πεπεισμένοι ότι η πρόσληψη αλουμινίου μέσω εμβολίων, φαρμάκων, αποσμητικών και του νερού, είναι ασφαλής και δεν συμβάλει στα προβλήματα υγείας που προαναφέρθηκαν.
Μέσω της έρευνάς μου έμαθα πως η Ελλάδα ήταν και συνεχίζει να είναι ένα από τα κύρια σημεία εξόρυξης βωξίτη στην Ευρώπη. Η Λένα Παπαστεφανάκη γράφει για το ρόλο που έπαιξε η εξόρυξη βωξίτη στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος ήταν επίσης πόλεμος πόρων. Ο γερμανικός στρατός κατέλαβε την Ελλάδα και τους πόρους βωξίτη της, όπως τις περιοχές εξόρυξης γύρω από τους Δελφούς, για να στέλνει αυτούς τους πόρους διά θαλάσσης πίσω στη Γερμανία.[2] Η ιστορία συνεχίζεται, μόνο που τώρα για τον έλεγχο των πόρων ανταγωνίζονται οι εταιρείες. Αυτό το κομμάτι βιομηχανικής ιστορίας αφορά μόνο μία από μια σειρά βιομηχανικών επαναστάσεων που ξεκινούν γύρω στο 1770 και φτάνουν μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τον Μαστρογεωργίου, με την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.[3] Αυτή η τέταρτη φάση περιλαμβάνει εκτεταμένη χρήση ρομπότ, μηχανική μάθηση (machine learning), τεχνητή νοημοσύνη και διαρκώς αυξανόμενη ανάγκη για προϊόντα αλουμινίου. Μέσα από αυτή την ιστορική αναδρομή, είναι σε μένα προφανές ότι η βιομηχανική ανάπτυξη έχει υπάρξει ταχεία και αδυσώπητη από την έναρξή της, συνδεδεμένη με μια ολοκληρωτική νοοτροπία επίλυσης προβλημάτων, με μια διαρκή κερδοσκοπική φρενίτιδα. Δευτερευόντως μόνο φαίνεται ότι εξετάστηκαν τα περιβαλλοντικά προβλήματα ή τα προβλήματα υγείας που προκύπτουν ή μπορεί να προκύψουν από τις δραστηριότητές της.
Σίγουρα, η συμμετοχή μου σε αυτό το πρότζεκτ έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζομαι τα δικά μου ανακυκλώσιμα απόβλητα. Έχω αρχίσει να δίνω περισσότερη προσοχή στον καθαρισμό, το διαχωρισμό και την αναγνώριση των απορριμμάτων που παράγω. Επίσης, μέσα από αυτή τη δουλειά έχει αρχίσει να σχηματίζεται στο μυαλό μου ένας σχεδιασμός προκειμένου να εκμηδενίσουμε ή τουλάχιστον να ελαχιστοποιήσουμε τη χρήση των μη ανακυκλώσιμων συσκευασιών. Το να γνωρίζουμε τις ιδιότητες αυτών των απορριμμάτων είναι σημαντικό όχι μόνο για την καλύτερη δυνατή ανακύκλωσή τους, αλλά και ως βάση για να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις συσκευασίες δύο και τρεις φορές, ή για να φτιάξουμε κάτι μόνοι μας και να προχωρήσουμε στην ανακύκλωση τους ακόμη και σε ατομικό επίπεδο . Σε ένα πιο συστημικό επίπεδο, θεωρώ ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί ο βιομηχανικός κόσμος της Ανθρωπόκαινου θυμίζει το παραμύθι Τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα. Όπως ο αυτοκράτορας δεν αντιλαμβάνεται το έλλειμμα και την τρωτότητά του, ο βιομηχανικός κόσμος, π.χ. η βιομηχανία αλουμινίου, παράγει με μοναδικό γνώμονα το κέρδος και θεωρεί δευτερεύοντα ή και καθόλου σημαντικά τα πραγματικά προβλήματα που δημιουργεί η βιομηχανία. Για να αλλάξει αυτό, απαιτείται συνειδητοποίηση και κατανόηση του περιβαλλοντικού κόστους από την υπερπαραγωγή, της καταστολής των τοπικών κοινοτήτων, των ορίων και της τρωτότητας του περιβάλλοντος, αλλά και αναστοχασμός σε σχέση με το τι σημαίνει μεγέθυνση με όρους βιωσιμότητας για όλους. Μια τέτοια ολιστική θεώρηση θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία για την καλύτερη κατανόηση του τι σημαίνει η βιομηχανία.
Ο Πέτρος Τατσιόπουλος έχει σπουδάσει Αρχιτεκτονική (KIT Καρλσρούη, Γερμανία) και Σκηνογραφία και Σχεδιασμό Εκθέσεων (HfG Καρλσρούη, Γερμανία) και έχει μεταπτυχιακό δίπλωμα στα Εικαστικά (ACG Αθήνα, Ελλάδα). Έχει συμμετάσχει σε πολλές παραστάσεις ως σκηνογράφος (Κρατικό Θέατρο του Μπάντεν), ενώ έχει παρουσιάσει δουλειά του σε χώρους τέχνης, ομαδικές εκθέσεις και φεστιβάλ (InSonic 2015). Ασχολείται κυρίως με την ηχητική τέχνη και τη γλυπτική από το 2014 και η καλλιτεχνική του πρακτική εστιάζει κυρίως στη μαθηματική αφαίρεση και τη φιλοσοφική εξερεύνηση της φύσης της τέχνης και της θέσης της στις κοινωνικές δομές.
[1] Jelenković, Ankica. Aluminum Neurotoxicity: From Subtle Molecular Lesions to Neurological Diseases. Neurology–Laboratory and Clinical Research Development Series. Νέα Υόρκη: Nova Science Publishers, Inc, 2016.
[2] Papastefanaki, Lena. “Greece Has Been Endowed by Nature with This Precious Material” in Aluminum Ore: The Political Economy of the Global Bauxite Industry, επιμ. Gendron, Robin S., Ingulstad, Mats, και Storli, Espen. Βανκούβερ: UBC Press, 2013.
[3] Μαστρογεωργίου, Γιάννης. Τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Aθήνα: Φιλελεύθερος Τύπος Α.Ε., 2019, ISBN: 978-618-84245-7-9.
