Το Νόρι Τσουλουχά είναι καλλιτέχνης που δουλεύει με τα χάρτινα απόβλητα της Nelson ως βοηθός γλυπτικής. Σε αυτό το κείμενο περιγράφει την έρευνά του, τις ανακαλύψεις και τις προσωπικές του σκέψεις για το συγκεκριμένο υλικό μετά από τέσσερις μήνες εντατικής εργασίας.
Το χαρτί ήταν κάποτε κομμάτι ενός ζωντανού οργανισμού που ανέπνεε και προσαρμοζόταν στο περιβάλλον του, κάτι που πρόσφερε τροφή και καταφύγιο σε άλλους οργανισμούς, που αλληλεπιδρούσε και επιβίωνε μέσα σε ένα οικοσύστημα. Αναρωτιέμαι εάν το χαρτί μπορεί να διατηρήσει κάποιες από τις «ζωντανές» ιδιότητές του όταν παίρνει τη μορφή απόδειξης ή εγχειριδίου χρήσης.
Από μια πιο αφαιρετική σκοπιά, αναρωτιέμαι εάν οι τυπωμένες σε ένα κομμάτι χαρτί λέξεις διατηρούν την αύρα τους όταν το χαρτί αυτό γίνεται πολτός, συντίθεται και ανακυκλώνεται δημιουργώντας καινούριο χαρτί. Έχει σημασία, για παράδειγμα, ότι οι σημειώσεις μαθηματικών ενός παιδιού αναμείχθηκαν με το φυλλάδιο που απαριθμεί τις παρενέργειες ενός φαρμάκου, και συν-δημιούργησαν φύλλα χαρτί που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή της επένδυσης ενός κράνους; Ενώ επιδιδόμουν σε μια αυτοσχέδια ανακύκλωση χαρτιών, οι λέξεις που ήταν γραμμένες πάνω τους μου φαίνονταν σαν περίπλοκες ιστορίες και ιδέες που καταστρέφονταν και επανασυντίθονταν.
Όσο εργαζόμουν με το χαρτί έγινε προφανές ότι το υλικό αυτό είναι απρόβλεπτο, περίπλοκο, δυναμικό και απαιτεί αφοσίωση και διαρκή πειραματισμό, ώστε να γίνουν κατανοητά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Πολλές δοκιμές και αποτυχίες με οδήγησαν σε μικρές ανακαλύψεις (για παράδειγμα, ποια είδη χαρτιού χρειάζονται νερό για να πλαστούν, πώς επηρεάζεται ο χαρτοπολτός από τα μελάνια και τα επεξεργασμένα χαρτιά, πώς σκίζονται οι ίνες του χαρτιού), πράγματα κρίσιμα για την προσπάθειά μου να φτιάξω ένα γερό και ανθεκτικό χαρτί που θα μπορούσε να αντέξει βάρος. Με απασχόλησε πολύ η ανακύκλωση του χαρτιού, μια ενδιαφέρουσα διαδικασία κατά την οποία τα χαρτιά σκίζονται και πολτοποιούνται, δημιουργώντας χαρτοπολτό με τις ίνες τους μέσα από τον οποίο στραγγίζονται καινούρια φύλλα χαρτί. Ένα άλλο κομμάτι των πειραματισμών μου αφορούσε τη μεταχείριση του χαρτιού ως υφάσματος, τη δημιουργία νημάτων και λωρίδων που υφαίνονταν και σχημάτιζαν χάρτινα υφαντά.
Η μεταχείριση του χαρτιού ως υλικού γλυπτικής απαιτούσε κίνηση, επανάληψη, επιμονή και σωματική δέσμευση. Κάποια από τα εργαλεία στα οποία βασίστηκα κατά τη διάρκεια αυτής της έρευνας ήταν το νερό και ο χρόνος, τα χέρια και η αφή, και το λικνιζόμενο σώμα.
Το νερό μαλακώνει το χαρτί, του δίνει καινούργιο σχήμα, το μετατρέπει σε πολτό. Ο χρόνος είναι σημαντικός εδώ, επιτρέπει στο χαρτί να στεγνώσει και να σταθεροποιηθεί στην καινούρια του μορφή. Η αφή με γυμνά χέρια ήταν απαραίτητη ώστε να αισθανθώ και να κατανοήσω τον κάθε τύπο χαρτιού, να τον μεταχειριστώ απαλά και να του δώσω σχήμα. Το λίκνισμα του σώματος, μια σχεδόν χορογραφημένη κίνηση, με βοηθούσε να τραβήξω τα καινούργια, ανακυκλωμένα φύλλα του χαρτιού από τον χαρτοπολτό.
Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, η αντίληψή μου για το χαρτί άλλαξε: από ένα τετριμμένο υλικό με το οποίο αλληλεπιδρούσα καθημερινά παθητικά, το χαρτί έγινε ένας στιβαρός συνεργάτης μαζί με τον οποίο δούλευα για έναν κοινό σκοπό.
Το χαρτί δεν είναι τόσο περιβαλλοντικά αθώο όσο μπορεί να φαίνεται, καθώς έχει σημαντική επιρροή στην αποψίλωση των δασών, την υπερκατανάλωση ενέργειας, τη μόλυνση του αέρα και του νερού και στο πρόβλημα των απορριμμάτων. Η ανακύκλωση του χαρτιού γίνεται σχετικά εύκολα και προκαλεί 35% λιγότερη μόλυνση στα ύδατα καθώς και 74% λιγότερη μόλυνση στην ατμόσφαιρα σε σύγκριση με την παραγωγή καινούριου χαρτιού. Παρ’ όλα αυτά, το 55% της παγκόσμιας παραγωγής χαρτιού, δηλαδή 231.000.000 τόνοι χαρτιού ετησίως, προέρχεται από το κόψιμο καινούριων δέντρων. Αυτό προκαλεί μη βιώσιμη αποψίλωση των δασών, καθώς η χαρτοβιομηχανία χρησιμοποιεί το 30-40% του παγκόσμιου εμπορίου ξυλείας.
Η παραγωγή χαρτιού απαιτεί τεράστιες ποσότητες ενέργειας, περίπου 9,400 kW για έναν τόνο ινών χαρτιού, ενώ η ανακύκλωση χαρτιού χρειάζεται περίπου 6,440 kW ανά τόνο. Συγκριτικά, ένα μέσης κατανάλωσης πλυντήριο ρούχων χρησιμοποιεί περίπου 0,3 kW ανά πλύση. Η βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού καταναλώνει επίσης περισσότερο νερό από οποιαδήποτε άλλη βιομηχανική δραστηριότητα στις μεταβιομηχανικές οικονομίες.
Τα λύματα είναι εξίσου κρίσιμα, καθώς περιέχουν χημικά όπως χλώριο, θείο, υδρόθειο και υδροξείδιο του θείου τα οποία χρησιμοποιούνται στη διαδικασία δημιουργίας και λεύκανσης του χαρτοπολτού. Το χλώριο σχηματίζει διοξίνες που έχουν κατηγοριοποιηθεί ως επίμονοι οργανικοί ρύποι, πράγμα που σημαίνει πως παραμένουν στο οικοσύστημα και συσσωρεύονται σε ζωντανούς οργανισμούς όπου μπορεί να εμποδίσουν την ανάπτυξη δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλου, να προκαλέσουν χρόνιες αναπνευστικές διαταραχές, καρδιακά προβλήματα, δερματικούς ερεθισμούς. Ταυτοχρόνως, τα λύματα, που περιέχουν σύνθετους ρύπους, απελευθερώνονται στο περιβάλλον, με καταστροφικές συνέπειες για την υδρόβια ζωή, επηρεάζοντας κυρίως το ενδοκρινολογικό σύστημα των υδρόβιων ζώων.
Οι περιβαλλοντικές συνέπειες της χαρτοβιομηχανίας αφορούν και τον αέρα, καθώς η παραγωγή χαρτιού απελευθερώνει ρύπους όπως διοξείδιο του αζώτου, διοξείδιο του θείου και διοξείδιο του άνθρακα. Οι χημικές αυτές ουσίες προκαλούν όξινη βροχή και επιβαρύνουν σημαντικά την ατμοσφαιρική ρύπανση, και το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Ταυτόχρονα, τα μελάνια που χρησιμοποιούνται σε συμβατικούς και λέιζερ εκτυπωτές, και στα περιοδικά ιλουστρασιόν μπορεί να περιέχουν τοξικά βαρέα μέταλλα, προκειμένου να αποδώσουν τα ζωηρά χρώματα. Το μελάνι που οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε για τους οικιακούς εκτυπωτές μας (toner ink) αποτελείται από ένα μείγμα οξειδίου του σιδήρου και πολυμερών, όπως στυρένιο, πολυεστερική ρητίνη και άλλες πλαστικές ενώσεις. Το χαρτί συνεχίζει να βλάπτει το περιβάλλον ακόμα και μετά την απόρριψή του, αφού αποτελεί περίπου το 26% του συνόλου των σκουπιδιών που βρίσκονται στις χωματερές, ποσοστό που αναμένεται να διπλασιαστεί ως το 2060.
Τη δεκαετία του 70, η Exxon, η μεγαλύτερη εταιρεία πετρελαίου των ΗΠΑ, εξαγόρασε τη σιωπή των επιστημόνων ώστε να μην αποκαλυφθούν οι συνέπειες της ανθρώπινης δραστηριότητας στον πλανήτη και την κλιματική αλλαγή. Μια δεκαετία αργότερα, όταν οι μελέτες τελικά δημοσιοποιήθηκαν , η Exxon άρχισε να χρηματοδοτεί με τεράστια ποσά καμπάνιες που αμφισβητούσαν τα επιστημονικά ευρήματα και παραπλανούσαν το κοινό. Τα τελευταία χρόνια, η γνώση για την κλιματική αλλαγή και τις αιτίες της έχει διαδοθεί ευρέως οπότε αυτού του είδους η αποσιώπηση και η παραπληροφόρηση δεν είναι τόσο αποτελεσματικές. Παρ’ όλα αυτά, μεγάλες επιχειρήσεις, κυβερνήσεις, βιομηχανίες και οι οικονομικά ισχυροί συνεχίζουν να παραπληροφορούν το κοινό, να αποφεύγουν τη λογοδοσία και να διακηρύσσουν την υποτιθέμενη σημασία της ατομικής ευθύνης. Όσο κι αν είναι σημαντικό να κατανοούμε τι επιπτώσεις έχουν οι προσωπικές μας συνήθειες στην κλιματική αλλαγή, πρέπει επίσης να έχουμε συνείδηση της επιρροής και της αδιαφορίας των μεγάλων παικτών. Ο Πράσινος Καπιταλισμός και το greenwashing αφορούν εταιρείες ή κυβερνήσεις που επιδεικνύουν οικολογική συνείδηση με τρόπο αναποτελεσματικό και παραπλανητικό, ενώ στην πραγματικότητα μεγιστοποιούν το κέρδος τους χωρίς να μειώνουν τις περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις.
Ο πράσινος καπιταλισμός δεν διαφέρει πολύ από την τακτική της Exxon, που δωροδόκησε επιστήμονες προς όφελός της, με αποτέλεσμα να αμφισβητηθεί η ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής για σχεδόν δύο δεκαετίες. Χρειάστηκαν πάνω από 50 χρόνια και αμέτρητες διαμαρτυρίες και συλλογικές δράσεις μέχρι η Exxon να καταδικαστεί για τα περιβαλλοντικά της εγκλήματα και την παραπλάνηση πολιτών. Πόσα ακόμα χρόνια θα περάσουν μέχρι να αντιμετωπίσουν τις περιβαλλοντικές ευθύνες τους όλες αυτές οι εταιρείες, οι κυβερνήσεις και οι σύμμαχοί τους;
Περισσότερες πληροφορίες:
- Προκλήσεις βιωσιμότητας στη χαρτοβιομηχανία https://www.aiche.org/chenected/2016/10/sustainability-challenges-paper-industry
- Χαρτί χωρίς χλώριο https://calrecycle.ca.gov/paper/chlorinefree/
- Eco-capitalism https://en.wikipedia.org/wiki/Eco-capitalism
- Πράσινος Καπιταλισμός https://89initiative.com/green-capitalism-greenwashing-over-sustainability/
- Ο Μύθος του Πράσινου Καπιταλισμού https://www.project-syndicate.org/commentary/green-capitalism-myth-no-market-solution-to-climate-change-by-katharina-pistor-2021-09
Το Νόρι Τσουλουχά είναι εικαστικός που ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Δημιουργεί επιτελέσεις και πολυμεσικά έργα με κουηρ-φεμινιστική και πολιτική θεματολογία και με αφετηρία την έρευνα, το βίωμα και το σώμα. Εργάζεται παράλληλα στην τεκμηρίωση, το μοντάζ διακαλλιτεχνικών δράσεων και σε παραγωγές. Έχει δουλέψει στο παρελθόν σε άλλα έργα της Jennifer Nelson ως βοηθός σκηνοθέτη. Το Νόρι ολοκλήρωσε το πτυχίο του στις εικαστικές τέχνες στο Αμερικανικό Κολλέγιο με την υψηλότερη διάκριση και πολλαπλές υποτροφίες.
