Ως βοηθός γλύπτρια στο πρότζεκτ, η καλλιτέχνις Νάντια Ελγκαζάρ δούλεψε με τα πλαστικά απόβλητα της Νέλσον. Σ’ αυτή την ανάρτηση περιγράφει την έρευνά της, τις ανακαλύψεις και τις προσωπικές της σκέψεις πάνω στο υλικό αφού δούλεψε εντατικά με αυτό τους τρεις τελευταίους μήνες.
Το πλαστικό χρησιμοποιείται σχεδόν σε κάθε προϊόν που καταναλώνουμε, αλλά αντιλαμβανόμαστε άραγε τις συνέπειές του στο περιβάλλον; Στην υγεία μας; Αυτό το (οικονομικά) φτηνό και ευέλικτο υλικό θεωρείται ευρέως βολικό, με ποιο τίμημα ωστόσο;
Δεν χρειάζεται να πούμε ότι το πλαστικό βρίσκεται παντού και ότι η παραγωγή του αυξάνεται με ανησυχητικό ρυθμό. Η παραγωγή πλαστικού έχει αυξηθεί από 2 εκατομμύρια τόνους το 1950 σε 368 εκατομμύρια το 2019 και αναμένεται να τριπλασιαστεί μέχρι το 2060. Η κατανάλωση πετρελαίου και ενέργειας που απαιτείται για την παραγωγή πλαστικών βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα· το πλαστικό διατηρείται για πολύ καιρό, βλάπτει και σκοτώνει την άγρια ζωή· χημικές ουσίες διαχέονται στα υπόγεια ύδατα από τα πλαστικά στις χωματερές· και η ανθρώπινη υγεία επηρεάζεται αρνητικά. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα της υπερκατανάλωσης πλαστικού αφορά τους «μεγάλους σκουπιδοτενεκέδες» [garbage patches], δηλαδή μεγάλες συσσωρεύσεις απορριμμάτων ‒κυρίως με τη μορφή μικροπλαστικών‒ που συναντάμε στους ωκεανούς όλου του κόσμου. Το μεγαλύτερο, το Great Pacific garbage patch [Ο Μεγάλος Σκουπιδοτενεκές του Ειρηνικού Ωκεανού], εκτιμάται ότι έχει έκταση περίπου 1,6 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα ‒ δηλαδή πάνω από 12 φορές το μέγεθος της Ελλάδας.
Όσο δούλευα με τις πλαστικές συσκευασίες, εξέτασα τους διαφορετικούς τύπους πλαστικών που χρησιμοποιούνται, τις ιδιότητές τους και τις επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Στις πλαστικές συσκευασίες βρίσκουμε έναν αριθμό σε μια κλίμακα από 1 έως 7, ο οποίος υποδεικνύει τον τύπο του πλαστικού, όπως φαίνεται εδώ:
Οι αριθμοί αυτοί δηλώνουν επίσης σε ποιο βαθμό το κάθε πλαστικό είναι ανακυκλώσιμο, τοξικό και βλαβερό για το περιβάλλον. Έχει διαπιστωθεί ότι κάποια από αυτά τα είδη πλαστικού διαρρέουν σε τρόφιμα και γνωρίζουμε ότι είτε είναι καρκινογόνα, είτε επηρεάζουν την ορμονική ανάπτυξη του ανθρώπου. Παραδείγματος χάρη, το PET (1) χρησιμοποιείται για τα περισσότερα τρόφιμα και ποτά που καταναλώνουμε, παρ’ όλα αυτά, όταν εκτίθεται σε θερμότητα, διαρρέει καρκινογόνες ουσίες. Έχει σημασία επίσης να σημειωθεί ότι ο αριθμός 7 αφορά όλα τα άλλα πλαστικά, όσα δεν εντάσσονται δηλαδή στις πρώτες έξι κατηγορίες· τα πλαστικά αυτής της «άλλης» κατηγορίας είναι γνωστό ότι περιέχουν δισφαινόλη Α (BPA), η οποία μπορεί να προκαλέσει καρκίνο, παχυσαρκία και διαβήτη τύπου 2. Ίχνη BPA έχουν βρεθεί στο ανθρώπινο αίμα, στο μητρικό γάλα και στο αμνιακό υγρό.
Ένα άλλο σημείο που προκαλεί ανησυχία είναι η ενδεχόμενη διάσπαση των προϊόντων σε μικροπλαστικά, η ύπαρξη των οποίων έγινε ιδιαίτερα γνωστή το τελευταίο διάστημα. Τα μικροπλαστικά, τα οποία είναι σωματίδια μεγέθους 5 χιλιοστών ή μικρότερα, έχουν εξαπλωθεί ταχύτατα σε όλες τις γωνιές της Γης, συμπεριλαμβανομένων των βυθών των ωκεάνιων τάφρων και της κορυφής του Έβερεστ. Μικροπλαστικά υπάρχουν επίσης στον αέρα που αναπνέουμε, στα τρόφιμα που τρώμε και στο νερό που πίνουμε· και μόλις φέτος, μικροπλαστικά βρέθηκαν σε δείγματα ανθρώπινου αίματος. Χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να διευκρινιστούν οι επιπτώσεις τους, ωστόσο υπάρχουν ανησυχίες ότι επικάθονται στα όργανά μας ή ότι προκαλούν ασθένειες. Επιπλέον, η ρύπανση από το πλαστικό και η κλιματική αλλαγή συνήθως γίνονται αντιληπτές ως ξεχωριστά περιβαλλοντικά προβλήματα, ωστόσο οι έρευνες δείχνουν ότι συνδέονται μεταξύ τους. Και τα δύο προκαλούνται από την υπερκατανάλωση περιορισμένων πόρων· η χρήση ορυκτών καυσίμων, ως ενέργεια ή στην παραγωγή πλαστικών, συμβάλλει άμεσα στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου· και τα πλαστικά απελευθερώνουν επίσης αέρια του θερμοκηπίου όταν διασπώνται.
Στο πλαίσιο της συλλογικής προσπάθειας να δουλέψουμε με τα υλικά απόβλητα που παρήγαγε κατά τη διάρκεια ενός έτους η Τζένιφερ και η οικογένειά της, εγώ ασχολήθηκα με τις πλαστικές συσκευασίες. Η διαδικασία συνίσταται στην εκτίμηση των διαφορετικών ιδιοτήτων τους, στην αποσυναρμολόγηση ή τη μετατροπή τους σε λωρίδες και τη συμπίεσή τους σε νέα, ισχυρότερα αντικείμενα, όπως σχοινί και ύφασμα. Τέλος, ο στόχος ήταν να συγχωνευθούν τα απορρίμματα ενός έτους σε μια φορέσιμη μορφή που η καλλιτέχνιδα θα πρέπει να φέρει στο σώμα της ‒ πράγμα που σημαίνει πως είναι ζωτικής σημασίας η δημιουργία μιας ανθεκτικής κατασκευής.
Εν γένει, η διαδικασία δημιουργίας ανθεκτικών αντικειμένων ήταν επαναλαμβανόμενη και ενίοτε σωματικά επίπονη. Οι σωματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις που βίωνα εξαρτιόνταν από το εκάστοτε αντικείμενο που έφτιαχνα. Τα σχοινιά που κατασκευάστηκαν από σακούλες σκουπιδιών ήταν το προϊόν μιας επαναλαμβανόμενης δημιουργίας πλεξούδας, μια διαδικασία κουραστική λόγω της σωματικής προσπάθειας που απαιτείται για να στρίψεις και να πλέξεις κάτι συμπιεσμένο και ανθεκτικό. Ο μόχθος αντανακλάται στο τελικό αποτέλεσμα· αυτά τα σχοινιά φαίνεται να είναι τα πιο ισχυρά αντικείμενα μέχρι στιγμής.
Το σχοινί από δίχτυ χορτοδεσίας απαιτούσε επίσης επαναλαμβανόμενη εργασία, αλλά λιγότερη σωματική προσπάθεια. Ωστόσο, έχανα πολύ υλικό κατά τη διαδικασία συμπίεσης αυτού του υλικού σε κάτι πιο γερό. Το δίχτυ είναι εύθραυστο και αποβάλλει εύκολα μικρά κομμάτια πλαστικού, κάτι που προκαλεί ανησυχία αν αναλογιστεί κανείς την αρχική του χρήση για την προστασία των καλλιεργειών.
Για το τελικό αντικείμενο, το πλαστικό ύφασμα, έραψα μαζί πλαστικό LDPE από συσκευασίες, όπως σακούλες ψωμιού, προϊόντα υγιεινής και πλαστική συρρικνούμενη μεμβράνη (που συγκρατεί μαζί κονσέρβες ή τενεκεδάκια), χρησιμοποιώντας ως κλωστή πλαστικό νήμα από τσάντες για πατάτες. Αυτή η διαδικασία απαιτούσε πιο προσεκτική, πιο κοντινή δουλειά. Εδώ, η οπτική εντύπωση ήταν η πιο ισχυρή και από τα τρία αντικείμενα· ήμουν σχεδόν σε κατάσταση υπερδιέγερσης όταν δούλευα μ’ αυτό για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, λόγω των ιδιαίτερα κορεσμένων χρωμάτων και του γυαλιστερού υλικού.
Σε αυτό το στάδιο, όταν εργάζομαι με τα απόβλητα, η σωματική διαδικασία κυριαρχεί της ψυχολογικής. Βλέπω αυτά τα υλικά εστιάζοντας στις υλικές τους ιδιότητες και στις δυνατότητές τους, χωρίς να έχω πλέον κατά νου την αρχική τους χρήση. Ωστόσο, δεν ήταν πάντα έτσι. Στα αρχικά στάδια της διαδικασίας, αντικρίζαμε τα σκουπίδια αδιαχώριστα, κατευθείαν από τις σακούλες απορριμμάτων, και κάναμε τη διαλογή. Ήταν παράξενο να βγάζω τα σκουπίδια από τις σακούλες που τα κρύβουν τόσο καλά· ένιωθα ότι δεν έπρεπε να εμφανιστούν σε κοινή θέα, αφού τα είχαμε εξαρχής κατά τα δέοντα ξεφορτωθεί. Επίσης, το να γίνεσαι μάρτυρας των «αρχαιολογικών κατάλοιπων» της οικογένειας της καλλιτέχνιδας έμοιαζε κατ’ αρχάς με εισβολή στην προσωπική τους ζωή. Κοιτάζοντας πίσω σήμερα, συνειδητοποιώ ότι έχω απωλέσει την ευαισθησία ως προς αυτό που εκπροσωπούν τα απορρίμματα και πλέον εστιάζω στις υλικές δυνατότητες επανάχρησής τους.
Σήμερα, οι ψυχολογικές επιπτώσεις αναδύονται κυρίως όταν φεύγω από τον χώρο εργασίας. Αφού έχω δει και μεταχειριστεί τη συσκευασία ως υλικό χειροτεχνίας επί τέσσερις ή και πέντε ώρες, μου φαίνεται ενοχλητική και απωθητική, εκτός τόπου, όταν τη βλέπω στον «έξω κόσμο» ‒ ιδίως όταν χρησιμοποιείται για προϊόντα που καταναλώνουμε όπως τρόφιμα και ποτά. Η τεχνητή και κυριολεκτικά «πλαστική» φύση της συσκευασίας έχει γίνει για μένα πολύ πιο εμφανής, όπως και η εν αφθονία παρουσία της σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Νομίζουμε ότι ξεφορτωνόμαστε τα πλαστικά απόβλητα μόλις τα πετάξουμε, ωστόσο τα μικροπλαστικά παραμένουν στο έδαφος όπου καλλιεργούμε τα τρόφιμά μας, στο πόσιμο νερό μας και στον αέρα που αναπνέουμε. Για χάρη της ευκολίας, έχει γίνει αποδεκτό να χρησιμοποιούμε κάτι που βλάπτει τους φυσικούς μας πόρους και συνακόλουθα την υγεία μας ‒ το πλαστικό έχει γίνει ένα παράσιτο που δεν μπορούμε πλέον να αγνοούμε.
Η Νάντια Ελγκαζάρ έχει αποφοιτήσει από τα τμήματα Εικαστικών Τεχνών και Ιστορίας της Τέχνης του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδας, και έχει τιμηθεί με το Βραβείο Εξαιρετικού Απόφοιτου και την υποτροφία Frances Rich και για τα δύο πτυχία. Ως Ελληνοαιγύπτια, έχει ζήσει και στις δύο χώρες, καθώς και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και στις ΗΠΑ· σήμερα εργάζεται στην Αθήνα. Ακολουθώντας το ενδιαφέρον της για τον βιομηχανικό ντιζάιν και την κινηματογραφία, η Ελγκαζάρ έχει εργαστεί στην καλλιτεχνική ομάδα και την ομάδα παραγωγής πολλών έργων της Τζέννιφερ Νέλσον, όπως τα Democracy is a Party, To Be Voiced, και τώρα στο Απόβλητα (Κληρονομιά).
