To EMΣΤ παρουσιάζει στην Αίθουσα Νέων Έργων αφιέρωμα στον σημαντικό Αμερικανό καλλιτέχνη Bill Viola υπό τον τίτλο The Passing.
Το αφιέρωμα περιλαμβάνει κύκλους προβολών των έργων που ανήκουν στην Συλλογή του ΕΜΣΤ όπως: The Passing (Το πέρασμα), Anthem (Ύμνος), Four Songs (Τέσσερα τραγούδια), Chott el-Djerid (A Portrait in Light and Heat) (Σοτ Ελ Τζερίντ -Πορτρέτο με φως και θερμότητα), The Reflecting Pool κ.ά.
Πρόκειται για μονοκάναλα βίντεο που χρονολογούνται την περίοδο 1977 – 1991, με τα οποία ο πρωτοπόρος Bill Viola καθιερώθηκε ως ηγετική μορφή της βιντεοτέχνης. Στα έργα του εστιάζει σε εμπειρίες όπως η γέννηση και ο θάνατος, επηρεασμένος τόσο από τις πνευματικές παραδόσεις των ανατολικών θρησκειών όσο και από τον χριστιανικό μυστικισμό, ενώ συχνά χρησιμοποιεί τη σύγχρονη τεχνολογία – όπως οι μεγάλοι δάσκαλοι του παρελθόντος χρησιμοποίησαν την παραδοσιακή ζωγραφική – για να εξερευνήσει την δύναμη και την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων συναισθημάτων.
Η έναρξη των προβολών συμπίπτει με τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς (26-28 / 9) που φέτος είναι αφιερωμένες στο χρόνο. Το ΕΜΣΤ επιλέγει να παρουσιάσει έναν καλλιτέχνη που αντιμετωπίζει στα έργα του τον χρόνο όπως οι καλλιτέχνες του 19ου αιώνα αντιμετώπισαν το φως και το χρώμα. Για τον Bιόλα ο χρόνος ξεπερνά την φυσική του διάσταση και αποτελεί τον πυρήνα της πνευματικότητας.
Επιμέλεια:
Σταμάτης Σχιζάκης
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ
Υγρό φως, ρέων χρόνος – αφιέρωμα στον Bill Viola
Ο Bill Viola τόσο με τις συναισθηματικές αναγεννησιακής αισθητικής βιντεο-ηχητικές εγκαταστάσεις, με τις οποίες έχει γίνει ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους καλλιτέχνες της εποχής μας, όσο και με τα μονοκάναλα βίντεο που πραγματοποιούσε από τη δεκαετία του 1970 μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1990, με τα οποία ανέπτυξε την προσωπική καλλιτεχνική του διάλεκτο, έχει αναμφισβήτητα διευρύνει τις εκφραστικές δυνατότητες του βίντεο ως καλλιτεχνικού μέσου. Από τα φοιτητικά του χρόνια εντρύφησε στα κείμενα του Daisetsu Teitaro Suzuki και του Ananda Coomaraswamy, που διέδωσαν την ανατολική φιλοσοφία και πολιτισμό στη δύση και επηρέασαν σημαντικά την τέχνη του John Cage και των Fluxus, ενός κύκλου καλλιτεχνών με τον οποίο ο Viola είχε ήδη επαφές μέσω της Yoko Ono, του Nam June Paik και του συνθέτη David Tudor. Χαρακτηριστικό της επίδρασης που είχε η ανατολική φιλοσοφία και πιο συγκεκριμένα οι ιδέες και πρακτικές του Ζεν και Γιόγκι ασκητισμού στην Αμερικάνικη καλλιτεχνική πρωτοπορία της δεκαετίας του 1960 ήταν η δημιουργία έργων και καταστάσεων μέσα από τυχαίες, απρόβλεπτες και φαινομενικά άσκοπες διαδικασίες. Αν και συχνά το αποτέλεσμα ήταν χιουμοριστικό, κάτω από την επιφάνεια υπήρχε μια σοβαρή μετατόπιση της θεώρησης του χρόνου από μια ακατάπαυστη πρόοδο σε ένα διαρκές βίωμα του παρόντος. Το σύνολο της καλλιτεχνικής έρευνας του Bill Viola διέπεται από το απόσταγμα των ιδεών αυτών τις οποίες ενδυναμώνει καταδεικνύοντας νέους συσχετισμούς με την ποίηση του Jalāl ad-Dīn Rūmī, με τα κείμενα χριστιανών μυστικιστών όπως του Meister Eckhart και του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού, με το Κοράνι και με τη Ριγκ Βέντα. Χρησιμοποιώντας μια καθαρά εικαστική γλώσσα ο Bill Viola αντλεί στοιχεία από μια οικουμενική πνευματικότητα για να επανεξετάσει τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής και του θανάτου.
Με την ιδιότυπη χρήση της τεχνολογίας ήχου και εικόνας ο Viola επιχειρεί να επηρεάσει τον κάθε θεατή ώστε αυτός να βιώσει μέσα από τα βίντεο μια αυθεντική εμπειρία. Όπως αναφέρει ο καλλιτέχνης, για την εποχή που έζησε στην Ιαπωνία (στη συνέντευξη του στον Akio Obigane στον κατάλογο της αναδρομικής του έκθεσης «Hatsu Yume (First Dream)» στο Mori Art Museum το 2006), όντας επηρεασμένος από την ιαπωνική τεχνική sumi-e, όπου η πινελιά δεν διορθώνεται ούτε σβήνεται, θεωρούσε ότι «η καλύτερη χρήση της βιντεοκάμερας δεν βρίσκεται στην προσπάθεια να συλλάβεις το χρόνο, αλλά στο να τον αφήσεις να κυλίσει ελεύθερα και να συντονίσεις το μυαλό σου και να τον ακολουθήσει, σαν να αφήνεις ένα κύμα να σε παρασύρει». Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας καλλιτεχνικής διεργασίας ήταν το βίντεο Hatsu Yume, 1981 όπου, καθώς είναι γυρισμένο σε πρώτο πρόσωπο, το βίωμα του δημιουργού και του θεατή ταυτίζονται μέσω της κάμερας. Η πρακτική αυτή θα εξελιχθεί στο The Passing, 1991 όπου με τον ήχο βαθιάς ανάσας να επενδύει όλο το έργο, και με μια οπτική που άλλοτε ταυτίζεται με το υποκείμενο και άλλοτε το παρακολουθεί από οικία απόσταση, ο θεατής έχει την αίσθηση ότι κοιτάζει τη ζωή μέσα από το σώμα ενός άλλου. Σαν μέσα σε όνειρο τα πάντα κινούνται αργά, ακόμα και τα αντικείμενα που πέφτουν από την επιφάνεια ενός τραπεζιού αιωρούνται σαν να βρίσκονται στο βυθό της θάλασσας, όπως το σώμα του καλλιτέχνη που εμφανίζεται να βυθίζεται και να παραμένει στο νερό. Το υγρό στοιχείο υπάρχει διάσπαρτο στο έργο του Viola εξυπηρετώντας την απεικόνιση διαφορετικών εκδοχών του χρόνου. Το έργο The Reflecting Pool παρουσιάζει έναν άντρα να βουτάει σε μια λίμνη. Ο άντρας όμως παραμένει μετέωρος αντί να πέσει ταράζοντας τα στάσιμα νερά, ενώ η επιφάνεια της λίμνης συνεχίζει να αντανακλά το παρόν. Η παρουσία της αντανάκλασης στην επιφάνεια της λίμνης στο The Reflecting Pool, 1977-1979, προσελκύει την προσοχή στους πολλαπλούς χρόνους που συνυπάρχουν στο μέσο του βίντεο, καθώς εκτός από την ιδιότητα της καταγραφής, που αναφέρεται στο παρελθόν ήδη από τη στιγμή της δημιουργίας της, είναι παράλληλα και το μέσο που έχει την ιδιότητα της ταυτόχρονης αναμετάδοσης μέσα από κλειστό ή ανοιχτό κύκλωμα. Δηλαδή, σε αντίθεση με την βιντεοταινία που καταγράφει τον χρόνο μέσα από διαδοχικές παύσεις των 24, 25, 30, 48 κ.ο.κ, καρέ ανά δευτερόλεπτο παγιδεύοντας τον χρόνο σε έναν αέναο κατακερματισμό, σαν το βέλος του ελεατικού παραδόξου, το βίντεο ως ηλεκτρονικός καθρέπτης που αντανακλά την εικόνα στον ίδιο ή σε άλλο χώρο, βρίσκεται πιο κοντά στο απόλυτο βίωμα του χρόνου.
Στο έργο του Viola η χρήση του υγρού στοιχείου ως ροή και αντανάκλαση, ως σύμβολο του βιντεογραφικού και βιωματικού χρόνου υπερβαίνει την αναζήτηση των χωροχρονικών παράδοξων μιας ηλεκτρονικής μεταφυσικής. Με την επιδέξια χρήση του χρόνου και μέσα από ένα πλήθος τεχνικών σε κάθε βίντεό του, ο Viola επιτρέπει στον θεατή την μετάβαση από την ενατένιση της βιντεοσκοπημένης εικόνας στην πνευματική σκέψη και εμπειρία με ένα τρόπο που δεν απέχει πολύ από πρακτικές διαλογισμού. Όπως ο θάνατος βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε πνευματικής κοσμοθεωρίας, έτσι και στο έργο του Viola παρουσιάζεται χωρίς τις αρνητικές του συνδηλώσεις, σαν ένα από τα μυστήρια της ζωής, ένα από τα μεγάλα και αναπάντητα ερωτήματα για τη θέση του ανθρώπου στη φύση που συχνά προκαλεί η διαδοχή των εικόνων στα βίντεο του. Οι αναρίθμητες εικόνες σήψης, φθοράς και θανάτου, όπως θηλαστικά και ψάρια σε αποσύνθεση, καλαμάρια που αργοπεθαίνουν στο κατάστρωμα ενός αλιευτικού σκάφους, εκατόμβες από τόνους στην ψαραγορά του Τόκιο, με αποκορύφωμα την εικόνα της ίδιας της νεκρής μητέρας του καλλιτέχνη, είναι δείγματα του κύκλου της ζωής, όπως παρουσιάζεται ως κοσμική αλήθεια στο έργο του, μια θεώρηση που συγχωνεύει το θνητό και εφήμερο με το αιώνιο.
Σταμάτης Σχιζάκης
Επιμελητής του προγράμματος
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΒΟΛΩΝ
Για να δείτε το πρόγραμμα προβολών πατήστε εδώ.
