Διαπολιτισμοί

Επιμέλεια: Άννα Καφέτση
Εισαγωγή: Άννα Καφέτση
Προτάσεις: Κώστα Βαρώτσου, Μπιλ Βιόλα, Κέντελ Γκηρς, Κιμσούτζα, Τζον Μένικ, Μίροσλαβ Μπάλκα, Σιρίν Νεσάτ, Ουαλίντ Ραάντ, Ντο-Χο Σου, Δανάη Στράτου, Γκάι Τοσάτο, Κώστα Τσόκλη, Καταρίνα Φριτς, Γιώργου Χατζημιχάλη, Μόνα Χατούμ, Γκάρυ Χιλλ
152 σελ, 29 Χ 24 εκ., εικ. Αθήνα 2004
Δίγλωσσο(ελληνικά-αγγλικά), περιέχει φωτογραφίες των έργων
ISBN 960-8349-06-0
Διατίθεται προς πώληση: τιμή 25 €

Aπόσπασμα από το εισαγωγικό κείμενο του καταλόγου της έκθεσης με τίτλο «Η διαπολιτισμικότητα ως ο ενδιάμεσος χώρος» της Άννα Καφέτση:«[…] Eίναι δυνατή μια εναλλακτική προσέγγιση της παγκοσμιοποίησης θεμελιωμένη πάνω σε μια διαπολιτισμική ενότητα του κόσμου; Μέσα από ποιες στρατηγικές και διαδικασίες μπορούμε να συλλάβουμε μια νέα περιεκτικότητα της έννοιας αυτής, που συμπεριλαμβάνει τη διαφορετικότητα μέσα στην οικουμενικότητα, και ένα διευρυμένο ορισμό του παγκόσμιου μέσα στο οποίο αναγνωρίζουμε την πολλαπλότητα και ετερογένεια του τοπικού.Απάντηση στα ερωτήματα αυτά μπορούμε να αναζητήσουμε στο καλλιτεχνικό πεδίο, στο οποίο ανιχνεύουμε μεθόδους, πρακτικές και μορφώματα, που ελέγχουν, αμφισβητούν ή επιχειρούν κριτικές υπερβάσεις των οικονομικο-πολιτικών ορίων της παγκοσμιοποίησης, αναδεικνύοντας την άλλη όψη. Θεμελιακή από την άποψη αυτή αποδεικνύεται η μεταμοντέρνα έννοια της πολυπολιτισμικότητας, που παραπέμπει στις άλλες, μη ευρωπαϊκές κουλτούρες, και στη συνύπαρξη διαφορετικών, αξιολογικά ισότιμων πολιτισμών, ανοίγοντας το δρόμο σε μια επαναθεώρηση του προηγούμενου δυτικοκεντρισμού αλλά και σε νέα καλλιτεχνικά μέτωπα.Η αναγνώριση ενός πολιτισμικού πλουραλισμού επέτρεψε, κατά την τελευταία τουλάχιστον δεκαπενταετία, να εκφραστούν και να ακουστούν φωνές που είχαν αγνοηθεί ή υποτιμηθεί από την ιστορία του μοντέρνου κινήματος, αλλά και να βγουν από τη σιωπή, εμπλουτίζοντας τον καλλιτεχνικό λόγο, περιθωριοποιημένες μειονότητες στο εσωτερικό μιας κοινωνίας, όπως γυναίκες, μετανάστες, ομοφυλόφιλοι κ.ά.

Παρόλο που το φαινόμενο των εκπατρισμένων καλλιτεχνών δεν είναι άγνωστο σε όλο τον 20ό αιώνα, δεν θα μπορούσε κατ’ ουδένα τρόπο να συγκριθεί με το μέγεθος και την ένταση της σημερινής κινητικότητας καλλιτεχνών, έργων και πληροφοριών, που εισέρχονται στο δημόσιο καλλιτεχνικό λόγο σε όλο τον κόσμο. Σύγχρονοι καλλιτέχνες, προερχόμενοι από περιφερειακές ή πρώην αποικιοκρατούμενες χώρες βγαίνουν από την απομόνωση, μιλούν για τη δική τους κοινωνικο-πολιτική πραγματικότητα, αφηγούνται τις διαφορετικές ιστορίες τους, αντλούν από τοπικές πρακτικές, δίνουν υλική υπόσταση μέσα από τα έργα τέχνης στην ιστορική εμπειρία του λαού τους. Προσκεκλημένοι σε διεθνείς εκθέσεις, οι οποίες εγκαινιάζουν ένα νέο όρο διαπολιτισμικής συνάντησης, μετανάστες και εξόριστοι παράγουν επί τόπου ή εισάγουν έργα όχι μόνο σε μεγάλα κέντρα (Νέα Υόρκη, Παρίσι, Βερολίνο, Λονδίνο), αλλά και σε περιφέρειες, προσελκύοντας το ενδιαφέρον και την αναγνώριση ενός υπερεθνικού κοινού. […]

Tο «ταξίδι προς το κέντρο», για να θυμηθούμε τη γνωστή διατύπωση του Edward Said, όσο και οι αποκεντρωμένες αναζητήσεις σε τοπικότητες διαγράφουν το πλαίσιο μιας νέας διαπολιτισμικής συνθήκης, η οποία μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τη σύγχρονη τέχνη και στα δύο επίπεδα, της παραγωγής και της πρόσληψης, στον ορίζοντα μιας νομαδικότητας, μιας συνεχούς μετανάστευσης από τον έναν τόπο στον άλλο, από τη μια κουλτούρα και γλώσσα στην άλλη. Όρος που αναφέρεται ευθέως στο ταξίδι και στην υπέρβαση των εδαφικών και πολιτισμικών συνόρων, ο νομαδισμός συνιστά μια ευρεία καλλιτεχνική μεταφορά των άστεγων, εξόριστων και υβριδικών δραστηριοτήτων σύγχρονων καλλιτεχνών που, μέσα από τη διαπολιτισμική εμπειρία του μετανάστη, καταργούν τους φραγμούς της γηγενούς κουλτούρας και ανοίγονται σε ολόκληρο τον κόσμο. Επιπλέον, επιτρέπει τον επαναπροσδιορισμό των εννοιών πολιτιστικής ταυτότητας και χώρου, αλλά και των ιδεολογικά παραγόμενων αναπαραστάσεων τους.

Απαλλαγμένη από μονόπλευρες προσηλώσεις σε κλειστές επικράτειες και αμιγείς παραδόσεις, η ταυτότητα δεν προσεγγίζεται πλέον με όρους καταγωγής ή καθαρότητας. Αντίθετα συλλαμβάνεται σαν ένας ρευστός τόπος μετασχηματισμού και μετάφρασης, στο πλαίσιο συνεχών μετατοπίσεων και μεταφορών από το ίδιο στο άλλο, από το εδώ στο αλλού. Η ταυτότητα, το εμείς, που οριζόταν από τη διαφορά της με τους άλλους, περνάει τώρα το άλλο μέσα στο ίδιο της το σώμα. Με τον ίδιο τρόπο, μετατοπίζονται συνεχώς τα όρια μεταξύ απόστασης και εγγύτητας, και αίρεται η διάκριση μεταξύ του εδώ και του αλλού, που λειτούργησε ως τρόπος αυτοπροσδιορισμού της δυτικής ταυτότητας σε σχέση με το μη δυτικό κόσμο, ο οποίος, μέσα από μια παγκόσμια λογική, προσλαμβάνεται σήμερα όχι ως απομακρυσμένος και ανοίκειος, αλλά ως εγγύς κείμενος χώρος. Από την άποψη αυτή, θα πρέπει να σημειωθεί ότι σημασία δεν έχει πια ο τόπος όπου ζουν και δημιουργούν οι καλλιτέχνες, αλλά οι κριτικές σχέσεις που αναπτύσσουν με μια πλασματικά ενιαία συλλογική ταυτότητα και πολιτισμική γεωγραφία, και οι εκλεκτικές επαφές με τον υπόλοιπο κόσμο, που κατέστησε δυνατές η παγκοσμιοποίηση.

Η έξοδος από την ταυτότητα, που ενθαρρύνει τη γνώση, τη σύγκριση, τη σύγκρουση ή την ταύτιση με τον άλλο, και σε κάθε περίπτωση την ανοιχτή επικοινωνία με μια πολυάριθμη ανθρώπινη κοινότητα, δεν άλλαξαν μόνο τον τρόπο σκέψης των σύγχρονων καλλιτεχνών. Ακούω τους άλλους και τις ιστορίες τους ή βλέπω τις αφανείς και άυλες όψεις ενός τόπου, είναι πρακτικές που επέτρεψαν σε συγγραφείς και καλλιτέχνες να επαναπροσδιορίσουν τους όρους της δημιουργικής διαδικασίας και τις μεθόδους γραφής και παραγωγής των έργων τέχνης.

Το ταξίδι προς τους άλλους συνιστά διαδικασία μέσα από την οποία παράγεται ένα υβριδικό καλλιτεχνικό έργο. Ο σύγχρονος καλλιτέχνης ξεκινάει τη νομαδική του περιπλάνηση, πνευματική ή φυσική, ασφαλώς με ορισμένη πολιτισμική παρακαταθήκη, που έχει άλλωστε διαμορφωθεί από διασταυρώσεις, ανταλλαγές και αλληλεξαρτήσεις τοπικών παραδόσεων με ευρωπαϊκά ή δυτικά πρότυπα. Διασχίζοντας τα σύνορα, στόχος του δεν είναι να περισυλλέξει απλώς πολυπολιτισμικά στοιχεία από διαφορετικά υποστρώματα, ή να προσθέσει στις δικές του πολλαπλές πολιτισμικές καταβολές άλλες διαφορετικές. Μέσα από τις «διεμπειρίες», κατά τον ευρηματικό όρο που επινόησε ο καλλιτέχνης Τσεν Ζεν για να περιγράψει το φαινόμενο αυτό νομαδικής «ανεστιότητας», αφομοιώνει και μετασχηματίζει διαφορετικά στοιχεία, φέρνει σε όσμωση και αναμιγνύει το ίδιο με το διαφορετικό, δημιουργεί πρωτότυπα έργα μεταφράζοντας μια πραγματικότητα, ιδέα ή κατάσταση σε άλλη, ή ακόμη ερμηνεύει τον εαυτό του παραθέτοντας ή παραπέμποντας σε άλλους.[…]

Είναι φανερό ότι μπροστά στον ανοιχτό κόσμο του σήμερα και τον τεράστιο ανθρωπολογικό και πολιτισμικό πλούτο, ο καλλιτέχνης δεν αισθάνεται την ανάγκη να επιλέξει ανάμεσα στο ένα ή το άλλο. Απεναντίας, μέσα από την καλλιτεχνική υβριδίωση, τον αλληλομετασχηματισμό και την ανάμιξη στοιχείων που θεωρούνται ξένα, ασυμβίβαστα ή και εχθρικά, εγγράφει στο έργο τέχνης το διαφορετικό ως εσωτερικό του συστατικό, έτσι ώστε ταυτότητα και ετερότητα να συνυπάρχουν χωρίς να αλληλοαναιρούνται.
Η διαπολιτισμικότητα, που υποδηλώνει τη διαδικασία περάσματος διαμέσου πολλαπλών ορίων, και ανιχνεύεται στο ενδιάμεσο των εννοιακών αντιθετικών διπόλων, αναδεικνύει το «μεταξύ», ως έναν «τρίτο χώρο», κατά τη διατύπωση του Homi Bhabha στο απόσπασμα που παραθέτουμε ως μότο στην παρούσα εισαγωγή. Η διάνοιξη ενός ενδιάμεσου χώρου ανάμεσα στο εμείς και οι άλλοι, στο κέντρο και την περιφέρεια, στο τοπικό και το παγκόσμιο, στη δύση και την ανατολή, στο βορά και το νότο, μας επιτρέπει να υπερβούμε τους διαχωρισμούς και αμοιβαίους αποκλεισμούς που επιβάλλει μια πολωτική λογική. Καθοδηγούμενοι από την πληθυντικότητα των τοπικών, τροπικών και άλλων σημασιών της πρόθεσης δια (-πολιτισμικότητα), μπορούμε να αναζητήσουμε το πέραν, το διαμέσου, το μετά, ή, με άλλα λόγια, τις διαδικασίες προσέγγισης με τους άλλους και τα πολλαπλά δίκτυα καλλιτεχνικών, πολιτιστικών, κοινωνικών και γεωγραφικών σχέσεων.

Από την άποψη αυτή, η διαπολιτισμικότητα προσφέρει μια κριτική προοπτική στη μονοδιάστατη παγκοσμιοποίηση και στους χωριστικούς εθνοκεντρισμούς. Χωρίς να υποτιμούνται οι εθνικές κουλτούρες και συνέχειες που στηρίζουν την κοινή ιστορική μνήμη λαών και κοινωνιών, επιβεβαιώνεται, μέσα από το ταξίδι και την ανακάλυψη της διαφορετικότητας, η ανάγκη για υπέρβαση των συνόρων και παγκόσμια επικοινωνία.

Στο επίπεδο της υποδοχής, οι έννοιες της μετανάστευσης και του ταξιδιώτη θα μπορούσαν να αποτελούν αλληγορίες της θέασης και του θεατή, ο οποίος καλείται να υπερβεί τις εθνικές και τοπικές ταυτίσεις και να προσλάβει τα σύγχρονα διαπολιτισμικά έργα μέσα από μια διαδικασία συνεχών μετακινήσεων από το πολιτισμικά και γεωγραφικά γνωστό και οικείο, στο διαφορετικό και ανοίκειο. Στο βαθμό που οι δυνατότητες ερμηνείας των έργων έχουν μετατοπιστεί από τη μορφολογική τοπογραφία του μοντέρνου πίνακα και γλυπτού σε ποικίλες ανθρωπογεωγραφίες και σε πραγματικά πολιτικοκοινωνικά γεγονότα τοπικού ή παγκόσμιου ενδιαφέροντος, ο διαπολιτισμικός επισκέπτης βγαίνει από τα παραδοσιακά όρια της θέασης για να ανοιχτεί σε «άλλες» αφηγήσεις και να ταξιδέψει σε, πολιτισμικά και διανοητικά, ρευστές και ασυνεχείς καλλιτεχνικές περιοχές.[…]»