Το ΕΜΣΤ ανοίγει τις πόρτες του στον Ιάννη Ξενάκη (1922-2001), από τους σημαντικότερους δημιουργούς του 20ού αιώνα, που με το πολυσχιδές και ρηξικέλευθο έργο του χάραξε νέους δρόμους για τον πολιτισμό του 21ου αιώνα. Σε συνεργασία με κορυφαίους μουσικούς θεσμούς από τις δύο πατρίδες του Ξενάκη, του Musée de la Musique-Philharmonie de Paris από την Γαλλία και το Ωδείο Αθηνών και το ΚΣΥΜΕ από την Ελλάδα, το ΕΜΣΤ διοργανώνει τη μεγαλύτερη εκθεσιακή παρουσίαση του Ιάννη Ξενάκη στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Η πρωτοβουλία για την έκθεση του Ξενάκη εντάσσεται στο πλαίσιο της αποστολής του Μουσείου, η οποία, μεταξύ άλλων, αποσκοπεί στην ανάδειξη του έργου διακεκριμένων ή και λιγότερο γνωστών αλλά σημαντικών πολιτιστικών δημιουργών της ελληνικής διασποράς.
Παράλληλα με την έκθεση Ηχητικές Οδύσσειες, παρουσιάζεται στον 3ο όροφο του Μουσείου μια νέα παραγωγή του ΕΜΣΤ, η έκθεση Ο Ξενάκης και η Ελλάδα, σε συνεργασία με το Ωδείο Αθηνών και το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας (ΚΣΥΜΕ), που συνίδρυσε ο ίδιος ο Ιάννης Ξενάκης. Η έκθεση διερευνά την ταραγμένη και σύνθετη σχέση του Ξενάκη με την πρώτη του πατρίδα, από τα χρόνια στη Γαλλία μετά την καταδίκη του σε θάνατο, έως την επιστροφή του στην Ελλάδα μετά από 27 χρόνια αυτοεξορίας, και την καταξίωσή του. Η έκθεση καταγράφει τις πτυχές της πλούσιας μουσικής ζωής στην Ελλάδα τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, τις πρωτοβουλίες που προώθησαν τη μουσική πρωτοπορία και στήριξαν τους σύγχρονους συνθέτες, και φτάνει μέχρι την επιστροφή του Ξενάκη και τη διοργάνωση των μεγάλων του ελληνικών έργων, όπως το Πολύτοπο Μυκηνών.
Παρά τη μακροχρόνια απουσία του, ο Ξενάκης κράτησε στενή σχέση με την Ελλάδα, και το έργο του έγινε γρήγορα γνωστό εντός των συνόρων ακόμη κι αν ήταν ο ίδιος απών.
Η έκθεση Ο Ξενάκης και η Ελλάδα αξιοποιεί το πλούσιο ιστορικό αρχείο του ΚΣΥΜΕ, του οργανισμού που ίδρυσε το 1979 ο Ξενάκης μαζί με τον μουσικολόγο και συνθέτη Στέφανο Βασιλειάδη, τον μουσικολόγο, δάσκαλο και αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Γιάννη Γ. Παπαϊωάννου και άλλα 22 μέλη και φιλοξενείται πλέον στο Ωδείον Αθηνών. Μοναδικά τεκμήρια, όπως πρωτότυπες χειρόγραφες επιστολές και κείμενα του Ξενάκη, άρθρα, παρτιτούρες, προγράμματα εκδηλώσεων, φωτογραφίες, ηχογραφήσεις, βίντεο, αλλά και αντικείμενα, όπως η Πολυαγωγία (UPIC), το ηλεκτρονικό σύστημα σύνθεσης που εφηύρε ο ίδιος, αναδεικνύουν ποικίλες πτυχές της σχέσης του με την Ελλάδα και επιβεβαιώνουν πως η σύγχρονη μουσική στην Ελλάδα έχει μεγαλύτερη και πιο σύνθετη ιστορία απ’ ό,τι είναι ευρέως γνωστό.
Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει τα πρώτα βήματά του Ιάννη Ξενάκη στον χώρο της μουσικής και της αρχιτεκτονικής, αλλά και μέσα από τις επιστολές του να γνωρίσει τις σκέψεις του, τις ανησυχίες του, τη νοσταλγία για την πατρίδα του και τα όνειρά του για το μέλλον της καλλιτεχνικής δημιουργίας στην Ελλάδα. Η σχέση του με σημαντικές προσωπικότητες της μουσικής στην Ελλάδα, όπως είναι o Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου και ο Μάνος Χατζιδάκις, οι οποίοι εκτίμησαν και προώθησαν το έργο του την περίοδο που ο ίδιος βρισκόταν αυτοεξόριστος στη Γαλλία, παρουσιάζονται με φόντο τα μουσικά και πολιτιστικά δρώμενα της Ελλάδας την εποχή εκείνη. Κεντρική θέση σε αυτά κατέχουν οι πέντε «Ελληνικές Εβδομάδες Σύγχρονης Μουσικής», μια πρωτοβουλία που ανέδειξε την πρωτοποριακή μουσική δημιουργία και παρουσίασε συστηματικά το έργο του Ξενάκη ήδη από το 1966.
Ιδιαίτερη έμφαση στην έκθεση έχει η δράση του Ξενάκη μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1974, μέσα από την παρουσίαση του πολυθεάματος Πολύτοπο Μυκηνών (1978) αλλά και την ίδρυση του ΚΣΥΜΕ (1979), που αποτέλεσαν τα πρώτα βήματα για την πραγμάτωση του μουσικού και παιδαγωγικού του οράματος. Μέσα από τα τεκμήρια και τα αντικείμενα που είναι στη συλλογή του ΚΣΥΜΕ, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά δημόσια, η έκθεση Ο «Ιάννης Ξενάκης και η Ελλάδα» επιτρέπει μια νέα ανάγνωση της τρικυμιώδους και συχνά αντιφατικής σχέσης του Ξενάκη με τη σύγχρονη Ελλάδα μέσα στο πολιτιστικό και πολιτικό πλαίσιο υποδοχής του. Παράλληλα, αναδεικνύει την ανθρώπινη πλευρά και την εξέλιξη της σκέψης ενός διεθνούς πρωτοπόρου.
Επιμέλεια: Σταμάτης Σχιζάκης (ΕΜΣΤ) και Στέλλα Κουρμπανά (Ωδείο Αθηνών-ΚΣΥΜΕ)
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός: Εύα Μανιδάκη, Θανάσης Δεμίρης (Flux Office)
ΚΣΥΜΕ
Το ΚΣΥΜΕ (Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας) ιδρύθηκε το 1979 στην Αθήνα από τον Ιάννη Ξενάκη, τον μουσικολόγο, αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Γ.Γ. Παπαϊωάννου, τον συνθέτη και μουσικοπαιδαγωγό Στ. Βασιλειάδη και άλλα 22 ιδρυτικά μέλη ακολουθώντας το παράδειγμα CEMAMu (Centre d’Études de Mathématique et Automatique Musicales) του αντίστοιχου φορέα που είχε ιδρύσει ο Ξενάκης στο Παρίσι το 1972. Όραμα του Ξενάκη ήταν να προαγάγει την έρευνα γύρω από τη μουσική σύνθεση, με ιδιαίτερη έμφαση στην τεχνολογία, και να θέσει σε νέες βάσεις την μουσική παιδαγωγία, εξοικειώνοντας τα μικρά παιδιά και τους εφήβους με τον ήχο που μπορούν να δημιουργήσουν τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα. Βασικό εργαλείο του ΚΣΥΜΕ υπήρξε το UPIC – στα ελληνικά, Πολυαγωγία – ένα υπολογιστικό σύστημα δημιουργίας ήχου και μουσικής σύνθεσης, ένα συνθεσάιζερ με βάση τη γραφική αναπαράσταση του ηχητικού σήματος. Παρά το γεγονός της ίδρυσής του το 1979 η ουσιαστική λειτουργία του ξεκίνησε το 1986, οπότε και ξεκίνησαν να διοργανώνονται σεμινάρια και εκδηλώσεις. Σήμερα το ΚΣΥΜΕ στεγάζεται στο Ωδείο Αθηνών μαζί με το πολύτιμο αρχείο του συνεχίζοντας την εκπαιδευτική και καλλιτεχνική του δράση.
Ο Σταμάτης Σχιζάκης είναι Επιμελητής Φωτογραφίας και Νέων Μέσων στο ΕΜΣΤ
Η Στέλλα Κουρμπανά είναι Έφορος Ιστορικού Αρχείου στο Ωδείο Αθηνών
ΥΛΙΚΟ ΤΥΠΟΥ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ
