Η συλλογή του ΕΜΣΤ περιλαμβάνει ελληνική και διεθνή σύγχρονη τέχνη. Το Μουσείο ιδρύθηκε το 2000 και ως τώρα έχει επικεντρωθεί στην τέχνη του 21ου αιώνα. Συλλέγει ωστόσο και ελληνική τέχνη της ευρύτερης μεταπολεμικής περιόδου, και συγκροτεί ένα αρχείο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης μέσα από το οποίο φωτίζονται τα βασικά στάδια ανάπτυξης της σύγχρονης παράδοσης εντός και εκτός της χώρας. Ο κορμός της συλλογής αποτελείται κατά κύριο λόγο από έργα εννοιολογικής τέχνης καθώς και από έργα κοινωνικοπολιτικού προσανατολισμού. Μέχρι σήμερα η συλλογή διαθέτει πάνω από 1400 έργα.
Η μελλοντική πολιτική της συλλογής υπό την νέα καλλιτεχνική διεύθυνση της Κατερίνας Γρέγου θα διατηρήσει τον κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα του πυρήνα της συλλογής. Ο συστηματικός εμπλουτισμός της με νεότερους και πρεσβύτερους Έλληνες καλλιτέχνες θα προσφέρει εναλλακτικές και πολυεπίπεδες γενεαλογίες της πολιτικής και πολιτισμικής ζωής της χώρας και εργαλεία κατανόησης της ρευστής διεθνούς συνθήκης. Στο πλαίσιο αυτό, η συλλογή θα εστιάσει στη στρατηγική θέση της Ελλάδας στην νοτιοανατολική άκρη της Ευρώπης, στα σύνορά της με την Τουρκία και τα υπόλοιπα Βαλκάνια, πολύ κοντά στη Μέση Ανατολή και με ένα μέτωπο στραμμένο προς τη Βόρεια Αφρική. Είναι μια θέση πλούσια σε αφηγηματικές δυνατότητες, γειωμένη στην πολυπολιτισμική, ιστορική και κοινωνικοπολιτική δυναμική της Μεσογείου, της Νότιας Ευρώπης και της περιοχής που κάποτε αποκαλούνταν Λεβάντε.
Πολλά κομμάτια αυτής της περιοχής παραμένουν από πολλές απόψεις σκοτεινά, αποτέλεσμα της ελλιπούς μελέτης και της μερικής απώθησης της οθωμανικής περιόδου, των μακροχρόνιων συγκρούσεων που την ακολούθησαν, των γεωπολιτικών εντάσεων και της πάλης για την ηγεμονία που συντελέστηκε τον τελευταίο αιώνα. Είναι ανάγκη να βγουν στην επιφάνεια νέες ιστορίες, ακόμη κι εκείνες που αντανακλούν τις ρίζες της ταραχώδους ιστορίας της ίδιας της Ελλάδας και τον κοσμοπολιτισμό της διασποράς της. Να καταρριφθούν μύθοι και να ακουστούν οι φωνές των μειονοτήτων. Τα νέα αποκτήματα του ΕΜΣΤ θα επιλέγονται με γνώμονα τις δημιουργικές πρακτικές της μνήμης και θα επικεντρώνονται σε καλλιτέχνες της περιοχής αυτής.
2ος ΟΡΟΦΟΣ
Η τρέχουσα έκθεση στον 2ο όροφο είναι βασισμένη στη μουσειολογική μελέτη της τέως διευθύντριας του Μουσείου Κατερίνας Κοσκινά. Ξετυλίγει πολλαπλά αφηγηματικά νήματα που υφαίνονται μεταξύ τους: τους μεταπολεμικούς και μεταπολιτευτικούς κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες στην Ελλάδα και την κριτική προς τους θεσμούς και την εξουσία· τις επισφαλείς συνθήκες των συνόρων και των αποκλεισμών, από τη Νότια Αφρική έως τη Μέση Ανατολή· τα όρια του εγώ και του κοινωνικού σώματος· τις μορφολογικές περιπέτειες της αφαίρεσης και της δυναμικής χρήσης των υλικών· την έννοια της διαπραγμάτευσης ως πεδίο έκφρασης των κοινωνικών συγκρούσεων. Η υλοποίησή της υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Αντωνακάκη και της Συραγώς Τσιάρα έγινε δυνατή με την άοκνη εργασία των επιμελητών του ΕΜΣΤ, Δάφνης Βιτάλη, Άννας Μυκονιάτη, Τίνας Πανδή και Σταμάτη Σχιζάκη, των συντηρητριών Φωτεινής Αλεξοπούλου και Ελίνας Καβαλιεράτου, της αρχιτεκτόνισσας Ηρώς Νικολακέα και της υπεύθυνης διακίνησης έργων και συλλογών Μαρίας Δράκου.
Εφεξής, το ΕΜΣΤ πιστό στον παιδαγωγικό και χειραφετητικό του ρόλο, θα ανανεώνει συστηματικά τα εκτιθέμενα έργα και θα αναδεικνύει την ανθρωπολογική και πολιτική πολλαπλότητα του παρελθόντος και του παρόντος, καταργώντας την οξύμωρη–για ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης–έννοια της «μόνιμης συλλογής».
Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2000. Η ίδρυση και η ανάπτυξή του δεν θα είχαν γίνει δυνατές χωρίς την επιμονή, το όραμα και την αφοσίωση της ιδρυτικής διεθύντριας Άννας Καφέτση που το ανέδειξε στον κορυφαίο θεσμό σύγχρονης τέχνης της Ελλάδας.
Καθοριστική για τη συνέχιση της δυναμικής πορείας του ΕΜΣΤ υπήρξε η έγκριση της δωρεάς των 3.000.000 ευρώ από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) τον Ιούλιο του 2018, η οποία επέτρεψε την εκτέλεση των εργασιών για την ολοκλήρωση του κύριου στρατηγικού στόχου του μουσείου, της πλήρους λειτουργίας του. Με τη δωρεά του ΙΣΝ υλοποιήθηκαν οι εργασίες διαμόρφωσης των εκθεσιακών χώρων, καθώς και προετοιμασίας και μεταφοράς της Μόνιμης Συλλογής. Επιπλέον, το ΙΣΝ υποστήριξε την προμήθεια εξοπλισμού συμβάλλοντας στη δημιουργία και αναβάθμιση, μεταξύ άλλων, του Χώρου Νέων Μέσων, του Εργαστηρίου Συντήρησης, της Βιβλιοθήκης και του Καλλιτεχνικού Αρχείου, και της Αίθουσας Προβολών.
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ
Δημήτρης Αληθεινός, Φράνσις Άλις, Κουτλούγκ Αταμάν, Κωστής Βελώνης, Κέντελ Γκιρς, Ιβάν Γκρουμπάνοφ, Κοκέν Εργκούν, Έμιλι Ζασίρ, Θόδωρος,γλύπτης, Βλάσης Κανιάρης, Νίκος Κεσσανλής, Πάνος Κοκκινιάς, Δημοσθένης Κοκκινίδης, Γιάννης Κουνέλλης, Άντρεα Μπάουερς, Χρόνης Μπότσογλου, Άνταμ Μπρούμπεργκ & Όλιβερ Σάναριν, Γουαλίντ Ράαντ και Ομάδα Άτλας, Άλαν Σεκούλα, Άσπα Στασινοπούλου, Στέφανος Τσιβόπουλος, Μάκης Φάρος, Μόνα Χατούμ, Γιάννης Ψυχοπαίδης
3ος ΟΡΟΦΟΣ-ΓΥΝΑΙΚΕΣ, Μαζί
Επιμέλεια: Κατερίνα Γρέγου, Ελένη Κούκου
Η έκθεση ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί αποτελεί την πρώτη επανέκθεση της συλλογής του Μουσείου μετά την εναρκτήρια παρουσίασή της, το 2019, στη μόνιμη έδρα του ΕΜΣΤ, στο πρώην εργοστάσιο ζυθοποιίας ΦΙΞ. Η έκθεση παρουσιάζει έργα από τη συλλογή του ΕΜΣΤ, μεταξύ αυτών και την πρώτη παρουσίαση μιας σειράς έργων από τη Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου στο ΕΜΣΤ, τη σημαντικότερη και πιο γενναιόδωρη δωρεά στην ιστορία του Μουσείου.
Η νέα παρουσίαση της συλλογής μέσα από την επιμελημένη ομαδική έκθεση ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί απορρέει από τη νέα Δήλωση Αποστολής του ΕΜΣΤ. Ένα μουσείο –ειδικά ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης– δεν μπορεί να εκθέτει μόνιμα το σύνολο της συλλογής του, μια και το μέγεθός της υπερβαίνει πάντα τον διαθέσιμο εκθεσιακό χώρο. Επομένως, οι αλλαγές στην παρουσίαση της συλλογής είναι απαραίτητες προκειμένου να αναδεικνύονται έργα που δεν έχουν εκτεθεί προηγουμένως και να φωτίζονται αθέατες όψεις της συλλογής μέσα από καινούριες επιμελητικές προτάσεις. Το μουσείο και η συλλογή του αποτελούν ζωντανούς οργανισμούς και όχι άψυχα αποθετήρια του παρελθόντος. Επιπλέον, καθώς η συλλογή ενός μουσείου σύγχρονης τέχνης αντανακλά τις εξελίξεις στην τέχνη αλλά και ευρύτερα τις μεταβολές της ιστορίας και της κοινωνίας, το μουσείο οφείλει να ανανεώνει την πολιτική αποκτημάτων του και να την παρουσιάζει συστηματικά στο κοινό.
Με την έκθεση ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί το ΕΜΣΤ θέλει να δηλώσει με έναν ξεκάθαρο και τολμηρό τρόπο την ανάγκη να ξαναγραφτεί η ιστορία της ελληνικής τέχνης, ώστε να αναδειχτούν έμφυλες όψεις της που έχουν μείνει στη σκιά. Η έκθεση ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί αποτελείται αποκλειστικά από έργα γυναικών δημιουργών της συλλογής του και παίρνει θέση σε ένα κεφαλαιώδες ζήτημα που αντιμετωπίζουν όλα τα μουσεία στις μέρες μας: την υποεκπροσώπηση των γυναικών και την επιτακτική ανάγκη ανάληψης δράσης για την έμφυλη ισότητα – μία από τις κύριες και κοινές προβληματικές που διέπει όλα τα «κύματα» φεμινισμού ανά τα χρόνια, όσες διαφορές κι αν έχουν μεταξύ τους.
Πράγματι, παρά τις πρόσφατες προόδους, οι γυναίκες καλλιτέχνιδες και επαγγελματίες στον χώρο του πολιτισμού εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται στις θέσεις ευθύνης και να αναγνωρίζονται λιγότερο από τους μηχανισμούς καλλιτεχνικής, επιστημονικής και θεσμικής καταξίωσης του κόσμου της τέχνης.
Στην έκθεση Γυναίκες, μαζί παρουσιάζονται συνολικά 49 έργα από 25 καλλιτέχνιδες διαφορετικών γενεών και προέλευσης, δέκα από τις οποίες είναι Ελληνίδες. Οι 12 από αυτές προέρχονται από τη Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου και οι 13 από την υπάρχουσα συλλογή του ΕΜΣΤ, ενώ επτά από τα έργα είναι νέα αποκτήματα του Μουσείου. Η παρουσίαση περιλαμβάνει επίσης ένα σημαντικό, μουσειακό έργο της Etel Adnan (Λίβανος), το οποίο αποτελεί νέο μακροχρόνιο δανεισμό στο Μουσείο, με την ευγενική παραχώρηση της Saradar Collection (Παρίσι/Βηρυτός).
Παρότι δεν υπάρχει ενιαία θεματολογία, καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν περιοριστικό στο πλαίσιο της έκθεσης της συλλογής ενός μουσείου, υπάρχουν ωστόσο πολλά κοινά σημεία αναφοράς και διαλόγου, και, επίσης, εννοιολογικές και αισθητικές συγγένειες μεταξύ των έργων. Τις καλλιτέχνιδες απασχολούν θέματα που αφορούν την ταυτότητα φύλου όπως και ευρύτερα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Το σώμα εξετάζεται ως διαφιλονικούμενο πεδίο και διερευνώνται οι πολλαπλές σημασίες του στην οικογενειακή ζωή, την εργασία, τη σεξουαλικότητα και την αυτοαναπαράστασή του. Μολονότι τα περισσότερα από τα έργα δεν εστιάζουν στη γυναικεία συνθήκη αυτή καθαυτή, υπάρχει μια λανθάνουσα προδιάθεση για ζητήματα ισότητας, καταπίεσης και ετερότητας.
Συστηματικό είναι επίσης το ενδιαφέρον για την υλικότητα και τη χειροποίητη δημιουργία, καθώς πολλά έργα ενσωματώνουν και επανανοηματοδοτούν αντικείμενα και υλικά που προέρχονται από το οικιακό/καθημερινό περιβάλλον και τα μετασχηματίζουν, μέσα από ενδελεχείς χειρωνακτικές γλυπτικές διαδικασίες και εύθραυστες χειρονομίες. Η υπαρξιακή διερώτηση επανέρχεται, όπως επίσης και ο προβληματισμός σχετικά με την εντροπία, την κατάρρευση, τη φθορά και την ευθραυστότητα, αντανακλώντας την τρέχουσα κατάσταση πολιτισμικής αβεβαιότητας.
Τέλος, αρκετές καλλιτέχνιδες διερευνούν ζητήματα ιστορίας, μνήμης και συλλογικών/πολιτισμικών ταυτοτήτων και εστιάζουν στην κομβική γεωπολιτική θέση της Ελλάδας, εντός της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και του πάλαι ποτέ Λεβάντε. Πρόκειται για τα εδάφη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα οποία κρύβουν μέσα τους μια πληθώρα αποσιωπημένων ή περιθωριοποιημένων ιστοριών που παρέμειναν εν υπνώσει, στον απόηχο της κατασκευής των νέων εθνικών αφηγήσεων. Η κληρονομιά αυτής της ιστορίας και της τρέχουσας ιστορίας της ίδιας ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής, με τις πλούσιες ιστορικές, πολιτιστικές και κοινωνικοπολιτικές αφηγήσεις της, βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής νέων αποκτημάτων του ΕΜΣΤ.
Οι καλλιτέχνιδες που συμμετέχουν στην έκθεση Γυναίκες, μαζί: Etel Adnan (1925, Βηρυτός, Λίβανος), Diana Al-Hadid (1981, Χαλέπι, Συρία), Ghada Amer (1963, Κάιρο, Αίγυπτος), Helene Appel (1976, Καρλσρούη, Γερμανία), Bertille Bak (1983, Αράς, Γαλλία), Karla Black (1972, Αλεξάντρια, Σκωτία), Πάκυ Βλασσοπούλου (1985, Αθήνα), Hera Büyüktaşciyan (1984, Κωνσταντινούπολη, Τουρκία), Μαρίνα Γιώτη (1972, Αθήνα), Χριστίνα Δημητριάδη (1967, Θεσσαλονίκη), Ελένη Καμμά (1973, Αθήνα), Μαρία Λοϊζίδου (1958, Λεμεσός, Κύπρος), Tala Madani (1981, Τεχεράνη, Ιράν), Δέσποινα Μεϊμάρογλου (1944, Αλεξάνδρεια, Αίγυπτος), Annette Messager (1943, Μπερκ, Γαλλία), Tracey Moffatt (1960, Μπρίσμπεϊν, Αυστραλία), Ελένη Μυλωνά (1944, Αθήνα), Rivane Neuenschwander (1967, Μπέλο Οριζόντε, Βραζιλία), Cornelia Parker (1956, Τσέσαϊρ, Αγγλία), Agnieszka Polska (1984, Λούμπλιν, Πολωνία), Χριστιάνα Σούλου (1961, Αθήνα), Άσπα Στασινοπούλου (1935, Αθήνα), Μαρία Τσάγκαρη (1981, Πειραιάς), Aleksandra Waliszewska (1976, Βαρσοβία, Πολωνία) και Gillian Wearing (1963, Μπέρμιγχαμ, Αγγλία).
Στο πλαίσιο της έκθεσης ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί η ομάδα Τhis is not a feminist project (κατόπιν προσκλήσεως του ΕΜΣΤ) συγκρότησε και παρουσιάζει ένα χρονολόγιο της πορείας του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα από το 1979 μέχρι και σήμερα. Βασίζεται στο ήδη υπάρχον ψηφιακό χρονολόγιο της διαδικτυακής πλατφόρμας του This is not a feminist project και περιλαμβάνει τεκμήρια από τους εξής φορείς, πρωτοβουλίες, άτομα και ομάδες: Αρχείο Γυναικών «Δελφύς», Εργαστήριο Σπουδών Φύλου του Παντείου Πανεπιστημίου, Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, Κιουρί@, Beaver, The Queer Archive, Gender Panic, Αντιγόνη Τσαγκαροπούλου, Emantes, Queer Ink, Ntizeza, Χάρτης Καταγραφής Σεξιστικής & Έμφυλης Βίας, Orlando LGBT+ Ψυχική Υγεία Χωρίς Στίγμα, Συνέλευση 8ης Μάρτη, Strap-On Unicorns, G – All, Ιστορικοί για την Έρευνα στην Ιστορία των Γυναικών και του Φύλου, Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στο Δημόσιο Χώρο.
To This is not a feminist project (Βάσια Ντούλια & Μάρη Σπανουδάκη) είναι ένα συνεργατικό καλλιτεχνικό/επιμελητικό σχήμα με έδρα την Αθήνα, που καταπιάνεται με φεμινιστικά ζητήματα. Μέσα από τον συνδυασμό ετερόκλητων πρακτικών, αναδύει παραμελημένες ιστορίες και μνήμες, ενώ ενισχύει φωνές σύγχρονων θηλυκοτήτων προκειμένου να ανατρέψει βαθιά ριζωμένα στερεότυπα και κυρίαρχες αφηγήσεις που σχετίζονται με την πατριαρχία.
ΕΡΓΑ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ
ΥΛΙΚΟ ΤΥΠΟΥ-ΓΥΝΑΙΚΕΣ, Μαζί
ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΜΣΤ
